Türkoloji Nedir?
Türk tarihini, kültürünü ve edebiyatını, özellikle de Türk dilini inceleyen bilim dalı. Türk dili üzerine çalışmaların Doğu'da 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügati't Türk adlı sözlüğüyle başlamasına karşın, Avrupa'da Türk kültürüne ilişkin incelemeler 4. yüzyıla kadar iner. Bu yüzyılda Ammianus Marcellinus adlı tarihçi, yapıtlarında Türkler hakkında da bilgi vermiştir. Daha sonra 10. ve 11. yüzyıllarda yaşayan bazı Batılı tarihçiler de (Konstantinos Porphyrogennotos, Anna Komnena) Türklerden söz ettiler. 13. yüzyılda yaşayan Villem van Ruysbroek ve Marco Polo, Orta Asya'da yaşayan Türkleri anlattılar.
İslâm ve İranlı bilim adamlarından Ebu Hayyam, İbni Mühenna, Cüveyni 13. ve 14. yüzyıllarda çeşitli Türk dilleri üstünde çalıştılar. Osmanlı İmparatorluğu'nun kurulup Avrupalılar ile ilişkiye geçmesi üzerine Avrupa'daki Türkoloji çalışmaları hız kazandı. Birçok Avrupalı Türkolog, Türklerin yaşadıkları bölgelere, özellikle Orta Asya'ya inceleme gezileri yaptılar ve çeşitli yapıtlar yayımladılar. Türkler arasında Kaşgarlı Mahmut ile başlayan Türkoloji çalışmaları daha sonraki yüzyıllarda sürmekle birlikte Osmanlı Devleti'nin son dönemlerine kadar konuya yeterince önem verildiği söylenemez. 15. yüzyılda Çağatay şairi Ali Şir Nevai "Muhakemat'ül Lügateyn" adlı yapıtında Çağatayca ve Farsçayı karşılaştırdı.
Anadolu'da Bergamalı Kadri, dilbilgisi konusunda "Müyessiretül Ulum"u yazdı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Türkiye'de Türkoloji çalışmalarının oldukça hızlandığı görülür. Meşrutiyet döneminde Türk Yurdu dergisi kuruldu. Cumhuriyet döneminde konuya daha ciddî bir biçimde yaklaşılarak dağınık ve bireysel çalışmaların birleştirilmesi amaçlandı. 1924'te Fuat Köprülü'nün girişimiyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ne bağlı Türkiyat Enstitüsü, 1932'de Atatürk'ün öncülüğünde Türk Dil Kurumu kuruldu. Bir yandan eski çalışmalar gözden geçirilip değerlendirilirken bir yandan da yeni baştan çeşitli sözlükler, araştırma-inceleme yazıları vb. yayımlandı. 1947'de İstanbul'da yerli, yabancı bilim adamlarının katılmasıyla "Milletlerarası Şark Tetkikleri Cemiyeti" adında bir kurum oluşturuldu. 1951'de İstanbul'da toplanan 21. Uluslararası Doğu Bilginleri Kongresi'nde alınan bir kararla Türk Dil Elkitabı yayımlandı. 1973'te I. Uluslararası Türkoloji Kongresi düzenlendi. Bugün ayrıca hem ülkemizde hem de yabancı ülkelerde çeşitli üniversitelerin bünyelerinde yer alan Türkoloji bölümleri ya da enstitüleri de konu üzerindeki çalışmalara katılmaktadır. Ancak özellikle ülkemizdeki çalışmalar daha çok Türkiye Türkleri üzerinde yoğunlaşmış olup diğer Türk kültür ve dilleri üzerinde yapılanlar yeterli düzeyde değildir.
