Birleşmiş Milletler Nedir?
Dünyada barış sağlamak, uluslar arasında ekonomik, sosyal, kültürel işbirliğini yaratmak amacıyla 1945 yılında kurulmuş uluslararası örgüt. II. Dünya Savaşı sırasında ABD, SSCB ve İngiltere gibi ülkeler, gelecekte bir dünya savaşı çıkmaması, ortaya çıkacak siyasî sorunların uluslararası bir örgütte çözümlenmesi kararına vardılar. 1944 yılında ABD'de Dumbarton Oaks'ta ABD, SSCB, İngiltere ve Çin'in temsilcileri B.M. örgütünün planını hazırlayarak, 1945'te Yalta'da (SSCB) toplanan İngiliz, Amerikan ve Sovyet başkanlarının görüşlerine sundular. Nihayet 1945'te San Francisco'da, Mihver devletlerine karşı savaşa girmiş ülkelerin temsilcilerinin katıldığı ve 25 nisandan 26 hazirana kadar süren toplantıda B.M. Anayasası ile Uluslararası Adalet Divanı'nın statüsü imzalandı. Dört büyük devletin yanı sıra Fransa'ya da daimi delegelik ve "veto" hakkı tanınarak B.M. statüsünde ayrıcalık yaratıldı. 24 Ekim 1945 günü 50 devlet temsilcisi B.M. Anayasası'nı onayladı ve o gün B.M.nin kuruluş günü olarak kabul edildi. 111 maddelik B.M. Anayasası'nın önsözünde ve birinci maddesinde uluslararası barış ve güvenliğin sürekliliğini sağlamak, barışı tehdit eden sorunları barışçı yollarla çözüme kavuşturmak, insan haklarına yardımcı olmak hususundaki hedefler sıralanmıştır. Diğer maddelerde örgütün çalışmaları, üyelik koşulları gibi ilkeler yer almaktadır. B.M.nin ilk üyeleri San Francisco Konferansı'na katılan ve aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 50 devlettir. B.M.ye girebilmek için Güvenlik Konseyi'nin tavsiyesi ve Genel Kurul'un onayı gerekir. Soğuk savaş yıllarında B.M.ye üye alınması durdurulduysa da daha sonra eski sömürgelerin bağımsızlıklarını kazanmasıyla B.M.nin bugünkü üye sayısı 160'a (1989) ulaşmıştır. B.M. Anayasası'nı devamlı olarak çiğneyen bir ülke, Genel Kurul kararıyla üyelikten çıkarılabilir. Üye devletlerin hukukî sorumluluğuna göre üye devletler başka devletlerin toprak bütünlüğüne, siyasî bağımsızlığına karşı tehdit ya da silâh gücü ile karşı harekette bulunamazlar. B.M.nin aldığı kararlara uymak ve desteklemekle yükümlüdürler. B.M.nin yapısını oluşturan 6 kuruluş vardır: 1) "Genel Kurul": B.M.ye üye bütün devletlerin temsilcilerinden oluşan Genel Kurul'da her üyenin bir oy hakkı vardır. Genel Kurul'un görevleri arasında, uluslararası barış ve güvenliğin korunması, Güvenlik Konseyi'nin daimi olmayan üyelerinin, Ekonomik ve Sosyal Konsey'in, Vesayet Konseyi'nin üyelerinin seçimi, örgüte yeni üye alınması, üyelikten çıkarma ve örgüt bütçesinin onaylanması gibi işler vardır. Önemli konularda kararlar, oy kullananların üçte iki çoğunluğu, diğer konularda tam çoğunlukla alınır. Siyasî konularda Genel Kurul'un kararları tavsiye niteliğindedir. Ancak üyeliğe alınış ya da üyelikten çıkarılış, bütçenin onaylanması ve çeşitli konsey üyeliklerine atama yapılmasında kararlar kesindir. Genel Kurul yılda bir kez toplanır; siyasî, ekonomik, sosyal, idarî ve hukuki alanlarda 7 özel komisyon Genel Kurul çalışmalarına yardımcı olur. 2)"Güvenlik Konseyi": Dünya barışını ve güvenliğini tehdit eden herhangi bir olayı görüşmek, alınacak siyasî, askerî ya da ekonomik önlemleri karara bağlamak üzere her üye devlet tarafından gerek görülen durumlarda toplantıya çağırılır. Her üye devlet, Güvenlik Konseyi'nin kararlarına uymayı önceden kabul etmiştir. Güvenlik Konseyi'nin, Çin Halk Cumhuriyeti (1972'ye kadar Milliyetçi Çin), SSCB, ABD, İngiltere ve Fransa'dan oluşan 5 daimi üyesi vardır. Geri kalan 6 üye, Genel Kurul tarafından, bölge esasına göre 2 yıl için seçilir. Her üyenin bir oy hakkı vardır, ancak daimi üyelerden biri, olumlu 7 oy içinde bulunmazsa (red ya da çekimser olma durumu) veto kullanmış sayılır ve o karar alınmamış olur. Daima üyelerden birinin toplantıya katılmaması ise karar alınmasını engellemez. 3) "Vesayet Konseyi": B.M. Anayasası'na göre kendini yönetecek duruma gelmemiş ulusların siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmelerini sağlamak işi bu konseye verilmemiştir. Vesayet altındaki ülkelerin yönetimi, görevli devletlerin temsilcileri ile buna eşit sayıda başka devlet üyelerinden oluşan Vesayet Konseyi bu ülkelerin durumunu rapor, dilekçe ve zaman zaman yapılan ziyaretlerle izler. 4) "Ekonomik ve Sosyal Konsey": Üye ülkelerin ekonomik ve sosyal bakımdan daha ileri düzeye gelmesi için çalışmalar yapan Ekonomik ve Sosyal Konsey, Genel Kurulca 3 yıl için seçilen 18 üyeden oluşur ve her yıl 6 üyelik seçimi yapılır. Konseyin, Avrupa, Asya, Uzak Doğu, Lâtin Amerika ve Afrika için bölge komisyonları vardır: 5) "Uluslararası Adalet Divanı": Uluslararası hukukî sorunları çözümlemek için kurulmuş olan Adalet Divanı, her biri ayrı ulustan olan 15 yargıçtan oluşur. 9 yıl için seçilen yargıçları Genel Kurul ile Güvenlik Konseyi atar. Adalet Divanı'na şikâyette bulunmak için B.M. üyesi olmak şart değildir. Hollanda'nın La Haye kentinde bulunan Adalet Divanı B.M.nin diğer kuruluşlarına hukuk konularında danışmanlık yapar. 6) "Sekreterlik": B.M. örgütünün idarî organı olan Sekreterlik'in başında, Güvenlik Konseyi'nin tavsiyesi ile Genel Kurulca seçilmiş bir Genel Sekreter bulunur. Yüksek düzeyde bir diplomat olarak kabul edilen Genel Sekreter, Sekreterlik memurlarını atadığı gibi, uluslararası anlaşmazlıklarda bizzat ya da temsilcileri aracılığı ile müdahalede bulunur. Ülkeleri ilgilendiren ve uzmanlık isteyen çeşitli sorunların araştırılması, izlenmesi ve denetlenmesi için B.M.ye bağlı ayrı uzmanlık örgütleri kurulmuştur; bunlar arasında B.M. Eğitim, Bilim, Kültür Örgütü (UNESCO); Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO); Dünya Sağlık Örgütü (WHO); Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (İCAO); Uluslararası Gıda ve Tarım Örgütü (FAO); Uluslararası Ticaret Örgütü (UNCTAD); Uluslararası Para Fonu (IMF); Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD); Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA); Dünya Meteoroloji örgütü (WMO) sayılabilir. Uluslararası anlaşmazlıklarda Güvenlik Konseyi, B.M.nin üyesi olsun olmasın bir devletin şikâyeti üzerine, Genel Sekreter ya da kendi girişimiyle harekete geçebilir. Sorunun görüşülmesi sonunda Konsey soruşturma açabilir, tarafları barışçı yollarla uzlaşmaya davet edebilir ya da uygun gördüğü bir anlaşma yolu tavsiye edebilir. Genel Kurul, Güvenlik Konseyi'ne getirilmiş bir soruna Konsey'in isteği olmaksızın tavsiyede bulunamaz. Barışın doğrudan tehditi, bozulması ya da saldırı karşısında tek yetkili organ, Güvenlik Konseyi'dir. Uluslararası barış ve güvenliğin yeniden kurulması için kararlar alır. Sorunun bütünü görüşülmeden doğacak zararları önlemek için geçici önlemler de alabilir. Güvenlik Konseyi'nin bu önlemleri arasında askerî müdahale yoluna başvurulabildiği gibi (Kore, Süveyş, Kıbrıs sorunları gibi) bu yola başvurulmayan, ekonomik ilişkilerin kesilmesi, ulaşımın durdurulması, diplomatik ilişkilerin askıya alınması gibi yollar da vardır (Güney Afrika Cumhuriyeti'ne karşı alınan önlemler gibi [Güney Afrika Cumhuriyeti'nin üyeliği 1974'te askıya alındı]). Barışın bozulduğu, tehdit altında kaldığı ya da bir ülkenin silâhlı saldırıya uğradığı durumlarda Güvenlik Konseyi'nin alacağı kararlarda daimi üyelerin veto hakkı kullanması, gerekli önlemlerin alınamamasını doğurduğundan, 3 Kasım 1950 tarihinde alınan bir kararla bu gibi durumlarda Genel Kurul, gerekli önlemleri almak yetkisine sahip kılınmıştır. Güvenlik Konseyi'nin oybirliğiyle karar alamadığı durumlarda Genel Kurul silâhlı müdahale dahil her türlü önlemi alabilir. Kore (1950), Süveyş ve Macaristan (1956), Kıbrıs (1964) olaylarında B.M. bu şekilde müdahalede bulunmuştur. B.M. az gelişmiş ülkelere ekonomik ve teknik yardım götürmekte, uluslararası ve kıtalararası haberleşme, inceleme, karşılaştırma yapmaktadır. B.M.nin diğer eylem alanlarından biri de insan hakları ile ilgili alandır. 10 Aralık 1948'de kabul edilen İnsan Hakları Bildirisi'ne dayanılarak, Ekonomik ve Sosyal Konsey ve bu konseye bağlı komisyonlar, siyasal ve medenî haklarla ve ayrıca ekonomik, sosyal ve kültürel haklarla ilgili özel antlaşmalar hazırlayıp uygulanıp uygulanmadığını denetler. 1960'lı yıllardan sonra B.M.nin üye sayısı büyük bir hızla artmış, buna paralel olarak örgüt yeni kuruluşlarla güçlendirilmiştir. Merkezi Manilla'da olan Asya Kalkınma Bankası (1966), merkezi Viyana'da bulunan Sınaî Kalkınma İçin Birleşmiş Milletler Kurumu (UNİDO) (1966), New York'ta Eğitim ve Araştırma Enstitüsü (1965) kurulmuştur. Yine 31 Ağustos 1965'te yürürlüğe giren bir değişikliğe göre Güvenlik Konseyi üye sayısı 11'den 15'e, Ekonomik ve Sosyal Konsey üye sayısı da 18'den 27'ye çıkarılmıştır. B.M.nin acil müdahale gücünü temsil eden ve çeşitli ülke askerlerinden oluşan "Mavi Bereliler" ilk defa 1956'da Mısır-İsrail sınırında görev aldılar. Daha sonra 1960-1964 arası Kongo-Kinşasa'da bulundular ve Kıbrıs'ta çıkan olaylardan sonra 1964'ten beri Türk ve Rum toplumlarının çatışmasını engellemek amacıyla Kıbrıs'a geldiler. Ancak "Mavi Bereliler"in mevcudiyeti Kıbrıs'ta Rum saldırılarını engelleyememiş, 1974 yılında Türkiye Cumhuriyeti, Kıbrıs'a çıkartma yapmak zorunda kalmıştır. Günümüzde, B.M. örgütü, büyük devletlerin çıkar çatışmalarından, özellikle siyasal anlaşmazlık ve bazı devletlerin saldırgan davranışlarını önlemekte çaresiz kalmaktadır.
