Fetihnâme Nedir?
Savaşlar sonunda kazanılan zaferleri, fethedilen yerleri, komşu hükümdârlara, hanlara, prenslere, şehzâde ve vâlilere bildirmek üzere gönderilen nâmelere verilen isim.
Eskiden her devlette ve bilhassa doğudaki İslâm devletlerinde fetihnâme göndermek âdeti vardı.Hükümdârlar, haberleşmenin zorluklarla yapıldığı devirlerde kazandıkları zaferleri, yanlış söylentilere meydan vermemek, içte ve dışta kendisine zarar vereceklerin ümidini kırmak ve dostlarını sevindirmek için zaferlerini şatafatlı bir şekilde fetihnâmelerle her tarafa bildirirlerdi. Çünkü, fetihnâmeler düşman devletler için bir tehdit, dostlar için de müjdeli bir haber niteliğini taşırdı.
Osmanlılarda fetihnâmeler, Türkçe, Arapça, ve Farsça, Urduca, Lâtince olmak üzere hangi devlete gönderilmişse, oranın lisânı ile yazılırdı. Fetihnâmelere duruma göre âyet-i kerîme, hadîs-i şerîf ve Arapça derin anlamlı cümlelerle başlanırdı. Elde edilen başarının Osmanlı Devletinin her tarafında îlânı için, durum İstanbul kaymakamı ve beylerbeyine bildirildiği zaman, şenlik yapılması da belirtilirdi. Fetihnâmeler, resmî memurlar tarafından yazıldığı gibi, bâzen özel kişiler tarafından da yazılırdı. Fâtih Sultan Mehmed'in Mısır Sultânı'na gönderilmek üzere Molla Gürânî'ye İstanbul'un fethiyle ilgili yazdırdığı fetihnâme, resmî; Nişancı Tâcizâde Câfer Çelebi'nin yazdığı Mahrûse-i İstanbul Fetihnâmesi de özel birer fetihnâmedir.
Fetihnâmelerin muhtelif şekilleri olmakla berâber, esasta bir değişiklik olmayıp, hepsi on beş madde üzerine yazılırdı. Bunlar:
1 ve 2) Cenâb-ı Hakk'a hamdü senâ ve hazret-i Peygambere tâzim. 3) Mezâlimin def'inin (zulümlerin ortadan kaldırılmasının) pâdişahların boynuna borç ve esas vazîfe olduğu. 4) Zâlimin zulmünün def'ine sebep. 5) Pâdişâhın hareketi. 6)Askerinin çokluğu. 7)Karşı düşman tarafının vaziyeti. 8)Hasmın cesâretini beyân. 9)Harbin açıklanması. 10) Pâdişâhın galebesi ve düşmanın mağlûbiyeti. 11)Allahü teâlâya şükür. 12)Hasmın vilâyetinin zabtının beyânı. 13)Bu muvaffakiyetin denizde ve karada îlânı. 14)Fetihnâmenin gönderildiği mahal ile gönderilen şahsın ismi. 15- Bu muvaffakiyete pâdişâhın memnûniyetini beyân ve duâ temennisi.
Fetihnâmeler, yapılan muhârebelerin bir târihçesi olduklarından târihî kıymetleri oldukça büyüktür. Fetihnâmelerden târihî ve edebî kıymeti hâiz olanlardan bâzıları şunlardır:
Tâcizâde Câfer Çelebi'nin Mahrûse-i İstanbul Fetihnâmesi, Kıvâmî'nin Fetihnâme-i Sultan Mehmed, Bahârî'nin Fetihnâme-i Engurus, Sa'yî'nin Feth-i Kal'a-i Belgrad, Celalzâde Sâlih Çelebi'nin Budin Fetihnâmesi, Matrakçı Nâsuh'un Fetihnâme-i Karaboğdan, Murâdî'nin Fetihnâme-i Hayreddîn Paşa, Mehmed Subhî Çelebi'nin Eğri Fetihnâmesi, Karaçelebizâde Abdülazîz Efendi'nin Târih-i Feth-i Revan ve Bağdad, Vâhid Mahtûmî'nin Mora Fetihnâmesi ve Hasan Beyzâde Ahmed'in Kanije Fetihnâmesi.
Ayrıca fethedilen yerler için yazılan eserlere de fetihnâme dendiği görülür.Nâbî'nin Fetihnâme-i Kameneç'i gibi.
