İl Nedir?
Merkezî idârenin taşra birimlerinin en büyüğü; bir memleketin, bir vâli tarafından idâre edilen bölümlerinden her biri. Merkezî idârede millî varlığın devâmını sağlayan, kânunların uygulanması, kamu düzeninin korunması ve kamu hizmetlerinin yürütülmesinde millî menfaatleri ön planda tutan kamu hizmetlerinin durumuna, ekonomik şartlara ve coğrafî durumuna göre kurulan, kuruluş esasları kânunla belirtilen kamu tüzel kişisi.
1982 anayasasına göre; Türkiye, merkezî idâre kuruluşu bakımından; coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de kademe kademe bölümlere ayrılır (mad. 126).
İl genel idâresinin başı, vâlidir. Bakanlıkların kuruluş kânunlarına göre illerde, lüzûmu kadar teşkilât bulundurulur. Bu teşkilâttan her birinin başında, il idâre şûbe başkanları vardır. Bu şûbe başkanlarının emri altında çalışanlar, ilin ikinci derecede memurlarıdır. Başkanlıkları temsil eden şûbe başkanları vâlinin emri altında çalışırlar. Vâli, ilde devletin ve hükûmetin temsilcisi ve her bakanın ayrı ayrı her bakımdan mümessili ve bunların idârî ve siyâsî yürütme vâsıtasıdır. İlin genel idâresinden her bakana karşı ayrı ayrı sorumludur.
Vâlinin tâyin ve tesbit ettiği işlerde, yeteri kadar vâli muâvini bulundurulur. Bunlar vâlinin olmadığı zamanlarda yerine vekâlet ederler. İlin yazı işlerinin düzenlenip yürütülmesinden de sorumludurlar.
Yetki genişliği esâsına dayalı olarak il özel idâresi kurulmuştur. İl özel idâresinin vazîfeleri arasında, yol, köprü, geçit gibi yerlerin inşâat ve onarım işleri, elektrik, havagazı, su gibi kamu hizmetlerinin işletmeleri, özel sektöre âit fabrika ve te'sislerin ruhsat müsâadesi işleri, tarım sektörünün geliştirilmesi gibi sosyal ve ekonomik mâhiyetteki hizmetlerin millet faydasına geliştirilmesini sağlayıcı tedbirleri almak ve araştırmak, ilköğretim, meslekî ve teknik okullarla, hastâneleri hizmete açmak, il mallarını kamu yararına kullanmak sayılabilir.
İl özel idâresinin organları; vâli, il genel meclisi ve il dâimî encümenidir. İl genel meclisinin üyeleri, beş yılda bir yapılan seçimlerle vazîfe alırlar. Vâlilerin tâyini merkezden yapılır. İl genel meclisi, yılda bir defâ olmak üzere genel kurul toplantısı yapar. Olağanüstü genel kurul toplantısı yapılabilmesi için İçişleri Bakanlığının izni gerekmektedir. Genel kurulun vazîfe ve yetkileri arasında, il bütçesini kabul etmek, kurum hizmetleri hakkında kararlar almak, hizmetler için gerekli finansman kaynaklarını tesbit etmek gibi hususlar sayılabilir.
İl dâimî encümeni, il genel meclisinin içinden seçilen dört üyeden meydana gelir. Vazîfe süreleri bir yıldır. İl bütçe tasarısını inceleyerek müzâkere etmek, gider cetvellerinin bütçeye uygun olması hâlinde tasdik etmek, bütçedeki artırma ve eksiltmeleri müzâkere etmek, bütçede tesbit edilen finansman kaynakları arasında aktarma yapmak, olağan dışı giderlerin kullanma durumlarını tesbit etmek, il idâresinin hizmetleri ile ilgili mütâlaalarını genel meclise bildirmek gibi hususlar, il dâimî encümeninin vazîfeleri arasında yer almaktadır.
İl idâre kurulu, vâli veya vâli muâvininin başkanlığı altında hukuk işleri müdürü, defterdar, bayındırlık, sağlık ve sosyal yardım, tarım, veteriner ile millî eğitim ve kültür müdürlüklerinden meydana gelir. İdârî ve istişârî nitelikte kararlar almağa yetkili kuruldur.
Osmanlı idârî teşkilâtı Sultan İkinci Mahmûd Han devrinde vilâyet, kazâ, nâhiye olarak hiyerarşik bir yapı şeklinde değiştirilmiş, Cumhuriyet döneminde de aynı esas kabul edilmiştir. Bugün Türkiye'de il idârî teşkilâtı 76 ile, iller de kazâ ve nâhiyelere bölünmüştür.
Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacıyla birden çok ili içine alan merkezî idâre teşkîlâtı kurulabilir. Bu teşkilâtın görev ve yetkileri, kânunla düzenlenir.
