İpekböceği (Bombyx Mori)
Yaşadığı yerler: Evcil olarak evlerde dut yaprakları üstünde beslenir. Özellikleri: Bir çeşit gece kelebeği. Tırtılı ipek kozasını yapar ve dut yaprağı yer. Bir koza 800 metre uzunluğa varan bir tek ipek telinden örülür. Ömrü: İki ay kadar. Çeşitleri: Tek evcil türdür.
Böcekler sınıfının pulkanatlılar takımından ipekböceği kelebeğinin tırtılı. Bu kelebeğin tırtılı ipek kozası yapar ve dut yaprağı yer. Kelebekler açık krem renginde tombul vücutlu ve yumuşak tüylüdür. Evcil olarak beslene beslene kelebek uçamaz hâle gelmiştir.
Bir dişi 200-300 yumurta yumurtlar. Yumurtaları Bursa İpekböceği Fabrikasında satılır. Kutu içinde buzdolabında saklanabilir. Sıcaklık arttıkça yumurtalar gelişmeye başlar. 8-10 gün zarfında içlerinden 3 mm boyunda tırtıllar çıkar. Dut yaprağı yiyerek beslenirler. Önce siyah ve tüylüdür. Sonra beyazlaşırlar. Tırtılın vücudu 12 boğumdan ibârettir. Vücutların yanlarında hava delikleri vardır. Son boğumlarda yürümeyi sağlayan 5 çift ayak, ön boğumlarda ise tutunmaya yarayan 3 çift ayak bulunur. Çok obur olduklarından çabuk gelişirler. Bir ay (25-35 gün) içinde dört defa deri değiştirir ve 8-9 cm'ye ulaşarak koza örecek duruma gelirler. Bu zaman zarfında 100 tırtıl 40 kg dut yaprağı tüketir. Tırtıllar yemden kesilerek koza örmek için kendilerine uygun yer aramaya başlarlar. Bu zamanlarda tırtılların üzerine dallar ve çalılar konur. Pupa (koza içindeki devre) olmaya hazır tırtılların ağızlarında bulunan boru biçimli iki salgı bezi faaliyete geçerek ipek denen sıvı bir madde salgılamaya başlar. Protein yapılı bu sıvı havayla temas ettiğinde ince tel hâlinde sertleşir.
Tırtıl 3 gün içinde, dıştan içe doğru ipekten bir koza örerek pupa dönemine geçer. Koza içindeki bu tırtıllara krizalit denir. Koza içinde de iki defa deri değiştirerek 18-20 gün içinde krizalitler kelebeğe dönüşür. Kozayı delerek dışarı çıkarlar. Dişi kelebekler salgıladıkları bir maddeyle erkekleri kendilerine çekerler. Döllenmeden hemen sonra yumurtlamaya başlarlar. Besin emme hortumları körelmiş olduğundan birşey yemezler. 3-4 gün sonra ölürler. İpekböceği yetiştiricileri kelebekler meydana gelmeden kozaları toplayarak güneş altında veya 75°C'lik sıcaklıkta pupa içindeki krizalitleri öldürürler. Yalnız dînimiz kelebeklerin güneş altında öldürülmelerine izin verdiği halde, ateşte ısıtarak, kaynar suya koyarak öldürmeyi uygun bulmaz, izin vermez. Bu kozalar daha sonra yumuşatılarak koza ipliğinin başlangıcı aranır. Bir kozadan 800 metre, bâzan da bir kilometreden uzun ipek tel iplik çözülür. Yarım kg ipek için yaklaşık olarak 2500-3000 koza gereklidir. Tohumluğa bırakılan kelebeklerin deldiği kozalar makbul değildir.
Avrupa'da ipekböceklerinden yılda bir nesil alındığı halde, doğu memleketlerinde 6 döl alınabilmektedir. İpekböceğinin anavatanı Çin'dir. Diğer memleketlere buradan geçmiştir. İpekböceği çok faydalı bir böcek olup, birçok insanın önemli bir gelir kaynağıdır. En çok Japonya'da yetiştirilir. Türkiye'de Bursa başta olmak üzere Trakya ve Anadolu'nun birçok şehir ve kasabalarında ipekböcekçiliği yapılır. En büyük sun'î iplik fabrikalarının çeşitli modern makinalarla yaptığı ipeğin randımanı, küçük bir ipekböceğinin yaptığı ipek randımanının çok altındadır.
