Orkinos Nedir?
Familyası: Uskumrugiller (Scombridae). Yaşadığı yerler: Atlantik, Pasifik, Hint Okyanusu ve denizlerimizde. Özellikleri: Boyu 5-6 metre, ağırlığı 900 kilograma ulaşabilen göçmen bir balık. Çok hızlı yüzer. Kendinden küçük balıkları avlar. Eti konservecilikte kullanılır. Ömrü: 15 yıldan fazladır. Çeşitleri: Beyaz ve kırmızı türleri meşhurdur. Denizlerimizde âdi orkinos, yazılı orkinos, Akdeniz orkinosu cinsleri vardır.
Başta Atlas Okyanusu ve Akdeniz olmak üzere diğer sıcak ve ılıman denizlerde yaşayan, Uskumrugiller âilesinin en büyük türü. Göçmen bir balıktır. Sürü hâlinde gezerek, kendilerinden küçük balık türleriyle beslenirler. Sardalya, hamsi, tirsi, uskumru, torik, palamut, lüfer gibi balık sürülerini kovalar ve yerler. Mekik vücutlu, iri ve kuvvetli balıklardır. Genellikle balığın sırtı çelik mavisi, göğsü boz, karnı ise beyaz-kurşunî renkte ve benekli olur. Ufacık pulları, kaygan derinin içine gömülmüştür. Saatte 65-70 km hızla yüzer. Kuyruk tarafı gittikçe sivrilen bir balıktır. Yüzgeçleriyle kuyruğu çatallı ve sivridir. En meşhurları kırmızı ve beyaz etli türleridir. Her ikisi de denizlerimizde vardır. Trabzon havâlisinde kırmızı orkinoslara "İstavrit azmanı" da denir. Kırmızı orkinos besin için Atlas Okyanusunun kuzeylerine kadar çıkar. İlkbaharda yumurtlamak için Sardunya, Sicilya ve Akdeniz kıyılarına döner. Karadenizin içlerine kadar girerler. Genç orkinoslar, sürü hâlinde torik ve palamutlarla birlikte boğazdan inerler. Üç yılda erginleşirler. Olgunlaşmış tonbalıklarının ağırlığı bir tona, boyu 5-6 metreye kadar ulaşır.
Denizlerimizdekiler 1,5-3 metre uzunluk ve 150-300 kg ağırlığı pek geçmez. Beyaz orkinos daha küçük olup, boyu 1 metre, ağırlığı 30 kg kadardır. Tonbalığının vücut ısısı, bulunduğu su ortamından 14°C daha fazladır. Tek sıcak kanlı balıktır. Eti için avlanır. Tâze yendiği gibi, konserve olarak da piyasaya sürülür. Dalyan veya özel oltalarla avlanır. Tonbalığı avcılarının çeşitli avlanma metodları vardır. Beyaz tonlar özel olta iğnelerine tüy veya bitki liflerinden yapılmış sunî sinekler takılarak avlanırlar. Canlı sardalya balıkları bağlanarak sâbit oltalarla da orkinos avcılığı yapılır. Bu tip avlar ancak gemilerle yapılır. Orkinos tekneleri yaklaşık 20-25 metre uzunluğunda olur. Teknenin motorları güçlü ve oldukça hızlı gitmeye müsâittir. Bu teknelerde yem olarak kullanmak için canlı sardalya havuzları ve yakalanan orkinosların muhâfazası için soğuk hava depoları da bulunur. Amatör balıkçılar motorların arka güvertesinde döner koltuğa oturarak, makaralı oltayla bir spor olarak bu güçlü balıkları avlarlar. Memleketimizde son yıllarda tutulan orkinosların % 90'ı, Çanakkale, Marmara ve Boğaz içinde kurulan dalyanlarla avlandı. Geri kalanı ise yemli oltalarla tutuldu. Her mevsim avlanabilen bir balıktır. Bayat eti barsak iltihaplarına sebep olmaktadır.
