Rüzgâr
Yer değiştiren hava. Yer değiştiren hava kütlesi genellikle bir doğrultuda ve yere hemen hemen yataydır. Rüzgârın eğimi birkaç dereceyi geçmez. Doğrultusu geldiği yönle gösterilir; sözgelimi, kuzeyden esen rüzgâra "kuzey rüzgârı" denir. Çeşitli ülke ya da yörelerde rüzgâr yönleri ayrı adlarla anılır. Marmara Bölgesi için rüzgâr adları şöyledir: Kuzey-yıldız, kuzeydoğu-poyraz, kuzeybatı-karayel, doğu-gündoğusu, güneydoğu-keşişleme, güney-kıble, güneybatı-lodos, batı-günbatısı. Rüzgârın oluşmasının esas nedeni, hava kütleleri arasındaki sıcaklık farklarıdır. Çevresindeki hava kütlesine göre daha soğuk olan hava kütlesi "yüksek basınç" alanını, daha sıcak olan hava kütlesi de "alçak basınç" alanını oluşturur. Kuzey yarıkürede yüksek basınç alanı çevresinde hava saat ibreleri yönünde, alçak basınç alanı çevresinde ise saat ibrelerinin ters yönünde döner. Yüksek basınçtaki hava kütlesi dönerek alçak basıncı doldurmaya çalışır ve bu sırada rüzgâr oluşur. Basınç farklarının büyümesi, rüzgârın hızını artırır. Yüksek basınç alanının merkezine yaklaştıkça hızı azalırken, alçak basınç merkezine doğru hızı artar. Rüzgâr hızı anemometre denilen aletle ölçülür. Yerküre üzerinde mevsimlere göre süreklilik gösteren ve belirli adlar alan rüzgârlar da vardır. Ekvator bölgesinde havanın sürekli sıcak olması, bu bölgelerde sürekli alçak basınç doğurur; ısınıp yükselen hava, tropikler (dönenceler) yöresinde yeryüzüne doğru inerek bu bölgelerde sürekli yüksek basınç alanı oluşturur. Dönencelerden ekvatora doğru sürekli esen rüzgârlara "alize" denir. Kuzey yarıkürede alizenin doğrultusu kuzeydoğu-güneybatı, güney yarıkürede güneydoğu-kuzeybatıdır. Ekvatordan dönencelere doğru yüksekten akan rüzgâra da "üst alize" adı verilir. Yeryüzündeki diğer önemli rüzgârlar, kıtalarla okyanusların mevsimlik ısı farklarının büyüklüğünden oluşan "muson" rüzgârlarıdır. Kışın karalardan okyanuslara, yazın okyanuslardan karalara doğru eser. Musonun esas etkili olduğu bölge, 10°-50° enlemler arasında kalan Asya bölgesidir. Yine bölgelere göre özel adlar alan rüzgârlardan bazıları şunlardır: İsviçre ve Tirol vadilerinde dağlardan inen sıcak, kuru şiddetli rüzgâr "föhn"; Cezayir, Tunus ve Sicilya'da görülen çok sıcak ve kuru rüzgâr "sirocco"; Mısır ve Libya kıyılarında görülen çok sıcak ve kuru rüzgâr "hamsin"; Fransa'da güneyden esen kuru, soğuk, şiddetli rüzgâr "mistral"; Dalmaçya kıyılarında esen soğuk, şiddetli rüzgâr "bora"; Romanya'da kuzeydoğudan esen soğuk, şiddetli rüzgâr "krivetz".
