Sasaniler
İran'da egemenlik süren Pers hanedanı (224-651). Hanedanın kurucusu Ardaşir, Part İmparatoru V. Artabanos'u yendi ve imparatorluğun başkenti Ktesiphon'u ele geçirdi (226). Roma ile başlayan savaşlar, Ardaşir'in oğlu I. Şapur (241-272) döneminde de sürdü ve tüm Mezopotamya ele geçirildi (243). 259 yılında yapılan savaşta Roma İmparatoru Valeranus, Sasanîlere tutsak düştü, Kilikya ve Kapadokya da ele geçirildi. Şapur'un oğlu I. Hürmüz (272-276) döneminde Manicilik dini ortaya çıktı. II. Behram (276-293) döneminde Romalılar Ktesiphon'a kadar geldiler ve Mezopotamya Romalılara geçti. I. Şapur'un oğlu Narses (293-302) Mezopotamya'yı geri aldı. Ancak, ikinci savaşta yenildi ve 5 İran eyaleti Roma'ya geçti. II. Hürmüz (303-309), II. Şapur (309-379), II. Ardaşir (379-383) ve III. Şapur (383-388) dönemlerinde de Roma ile savaşlar sürdü. IV. Behram'ın (388-399) döneminde Roma İmparatorluğu parçalandı ve Bizans İmparatorluğu kuruldu (395). Bir askerî ayaklanmada öldürülen IV. Behram'ın yerine geçen oğlu I. Yezdegerd (399-420) Bizans ile ilişkileri düzeltti. Bizans'a yenilen V. Behram Gur (420-438) Hristiyanlara baskı yapmamaya söz verdi. II. Yezdegerd (438-457) döneminde Hristiyanlara baskılar yeniden başladı. Van bölgesinde bir Ermeni ayaklanması oldu (451). Akhunlarla yapılan savaşta Sasanîler yenik düştü (455). II. Yezdegerd'in yerine geçen III. Hürmüz'ü (457-459) tahttan indiren kardeşi I. Firuz (459-484) Akhunlarla anlaştı. Bu dönemde büyük bir kıtlık yaşandı. Akhunlarla iki kez savaşan I. Firuz, ikisinde de yenilerek tutsak düştü ve ikinci tutsaklığında öldürüldü. I. Balaş'ın (484-485) ardından tahta çıkan I. Kubad, din reformcusu olarak ortaya çıkan Mazdek'in, eşitlik ve mülkiyet ortaklığını temel alan düşüncelerini benimseyince, soylular tarafından 498'de tahttan indirildi. Ancak bir süre sonra I. Camasp'ı devirip (501) tahtı yeniden ele geçirdi ve 531 yılına dek egemenlik sürdü. Mazdek'in düşünceleri doğrultusunda toplumsal düzenlemeleri gerçekleştirdi. Erzurum ve Diyarbakır'ı aldıktan sonra Bizans ile barış yaptı (503). Babasının toplumsal düzenlemelerini sürdüren I. Hüsrev (531-579), "Anuşirvan Adil" adıyla anıldı. Suriye'yi ele geçirdikten sonra Bizans ile barış yaptı (562). Ancak 576'da Ermeniye ayaklanmasına yardıma gelen Bizans'a yenildi. Döneminde bayındırlık işlerine önem verdi, pek çok ünlü düşünürü İran'da toplayarak kültür etkinliklerine destek oldu. IV. Hürmüz (579-590) ile birlikte İran'a Arap akınları başladı. II. Hüsrev (590-628), babası dönemindeki ayaklanmaları bastırdı. Bizans'a açtığı savaş sonunda pek çok yeri ele geçirdi. 622-628 yılları arasındaki savaşlarla Sasanîler Bizans'a yenildiler. Suriye ve Filistin yeniden Bizans'a geçti. Babasını öldürterek tahta geçen II. Kubad, 4 ay hükümdar kaldıktan sonra öldü. Yerine sırayla III. Ardaşir (628), imparatoriçe Puran Duht (629-631) ve Azermi Duht (631-634), V. Hürmüz (634) geçti. Müslümanlığı benimsemiş olan Araplar, taht kavgalarıyla zayıflayan imparatorluk için büyük bir tehlike olmaya başladılar. Son imparator III. Yezdegerd 632'de tahta çıktığında Arap saldırıları yoğunlaşmıştı. Kadisiye (636), Celula (638) ve Nihavend (642) savaşlarında yenilen III. Yezdegerd, Horasan'a kaçtı ve Merv yakınlarında öldürüldü (651) ve Sasanî hanedanı son buldu.
