Harizmşahlar
Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun Harizm Valisi Kutbettin Muhammet bin Anuş-Tigin tarafından kurulan Türk hanedanı ve bu hanedanın yönettiği Türk devleti. Gazneliler gibi, bu hanedanı da kuran, Türk köle askerleridir. Tıpkı Gazneliler gibi bu devlet de hanedanın Türk olması dışında ulusal bir temelden yoksundu. Gazneliler, Oğuz darbesiyle bir anda nasıl yıkıldılarsa Harizmşahlar da Cengiz'in darbesiyle bir anda yok oldular. Harizmşahlar sülalesinin bilinen ilk atası Anuş-Tigin bazı kaynaklara göre Oğuzların Beğdili aşiretine mensuptur. Selçuklu sarayında önemli bir görev yüklenmişti, aynı zamanda Harizm'in gelirini toplamakla görevli (Taştdar) idi. Ölümünden sonra oğullarından Kutbettin Muhammet, Harizmşah unvanı ile Harizm valisi tayin edildi. Muhammet, Harizm ülkesini 30 yıl yönetti. Ölümünden sonra yerine oğlu Kızıl-Arslan Atsız geçti. Kutbettin Muhammet ve ilk zamanlarında Atsız birer Selçuklu valisi olarak bu bölgeyi yönettiler. Atsız 1138'de Büyük Selçuklu Sultanı Sencer'e isyan ettiyse de başarılı olamadı. Sultan Sencer ile yaptığı savaşta yenildi. Ancak 1141'de tekrar Sultan Sencer ile anlaştı ve Harizm valisi oldu. Atsız'ın ölümünden sonra yerine oğlu İl-Arslan (1156-1172) geçti. Bu sırada Sultan Sencer ölmüş, Büyük Selçuklu Sultanlığı parçalanmıştı. İl-Arslan bundan yararlanarak bağımsız bir hükümdar gibi davranmaya başladı. Ölümünden sonra yerine, kardeşi Sultan Şah'ı bertaraf ederek büyük oğlu Alaettin Tökiş geçti (1172-1200). Tökiş'in zamanı Harizmşahlar'ın en güçlü zamanıdır. Alaettin Tökiş, Harizmşahlar arasında ilk kez sultan unvanını alan kimsedir (1194). Ölümünden sonra oğlu Alaettin Muhammet, Harizmşahlar tahtına geçti (1200-1220). Alaettin Muhammet, Afganistan'daki Gurluları yendi, Karahıtayları yenerek Buhara'yı aldı. Bu başarılar üzerine "İskender-i Sani" (İkinci İskender) ve "Sultan Sencer" unvanlarını aldı. Kendini İslâm dünyasının en büyük hükümdarı olarak görmeye başladı. Görünüşteki bu güçlülüğüne rağmen Cengiz'in Moğol akınları karşısında hiçbir başarı elde edemedi. Sultan Muhammet, Moğolların önünden kaçarak Hazar Denizi'nde bir adaya sığındı ve orada öldü. Oğlu Celalettin'in Moğollar ile mücadelesi hiçbir sonuç vermedi.
