Doğu Türkistan
Asya'nın hemen hemen geometrik merkezinde bulunan Doğu Türkistan, kuzeyden Tien-Şan (Tanrı) Dağları, batıdan Pamir Platosu ile çevrilmiştir. Güneyde Kuenlun Dağları ve onların kuzeydoğuya doğru devamı olan Nanşan Dağları ile Tibet'ten ayrılır. Bu dağların kuzeyinde de, Kazakistan ve Moğolistan ile sınırlanan geniş Çungarya Havzası (başlıca kenti Urumçi) ile yine Tien-Şan'ın doğu uzantısının hemen güneyinde Turfan havzaları yer alır. Doğu Türkistan yaklaşık 1 milyon km2 genişlikte bir havzadır; sularını dışarıya gönderemez. İkinci derecede bazı yüksekliklerle birtakım bölgelere ayrılmıştır. Bunların en genişi Tarım Havzası'dır. Bu havzanın doğu-batı uzunluğu 1.500 km, orta kesimindeki genişliğiyse 500 km.yi bulur. Yüzey şekilleri sadedir, büyük kısmı kumullarla örtülü bir çöldür. Havzanın orta kısmını kaplayan bu çöle "Taklamakan" denilir. Dünyadaki kumullu çöller arasında yerleşime en elverişsiz olanlardan biridir. Geniş çöl alanında ancak Tarım, Yarkant, Hotan ve Aksu gibi ırmaklar boyunca, özellikle çalılardan meydana gelen bir bitki örtüsü görülür. Fakat havzayı çeviren dağların eteklerine doğru görünüm değişir. Burada dağlardan, özellikle güneydeki Kuenlun'lardan inen suların meydana getirdiği bir alüvyal toprak kuşağı uzanır. Bütün ekili topraklar ve başlıca yerleşim toprakları bu alüvyal birikinti konileri ile çöl düzlüğü arasındaki bölgede toplanmıştır. Zaten daha ötede, yani çöle doğru, ırmaklar buharlaşma ve sızma nedeniyle ortadan kalkarlar. Kuenlun'lardan inen sayısız ırmak içinde yalnız Hotan Derya, Taklamakan'ı bazı aylarda kuzeye doğru aşabilir. Ülkenin en uzun akarsuyu olan Tarım ise Taklamakan Çölü'nün kuzey kısmında akar ve gittikçe cılızlaşarak Iop Nor bataklıklarında sona erer. Yerleşim ancak vahalarda olanaklıdır. Vahalar bu geniş ülkeye küçük lekeler hâlinde serpilmiştir. Fakat bu serpilme düzensiz değildir; hemen hepsi de havzanın kenarlarına dizilmiştir. Batı ve kuzey kenarlarında Yarkent, Kaşkar, Kalpin, Aksu ve Koça vaha kuşağı yer alır. Bu vahalar tarihsel bir kervan yolu üzerinde sıralanırlar. Güneyde Kuenlun eteklerinde ancak Hotan Vahası önemlidir. bütün bu vahalarda özellikle buğday, mısır ve pamuk yetiştirilir. Nüfusun %90'ını çeşitli Türk boyları meydana getirir. Oysa politik bakımdan ülkeyi ellerinde tutan Çinlilerin sayısı azdır. Yönetim bakımından Batı ya da Dış Çin'in özerk Sinkiang eyaletinin büyük kısmını meydana getirir. (bakınız) ÇİN
