Libya
(Fr.: Libye, İng.: Libya), Kuzey Afrika'da devlet. Tarihî Batı Trablus, Bingazi, Fizan eyaletlerinin birleşmesiyle oluştu. Kuzeyde Akdeniz'e açılır. Doğuda Mısır, güneydoğuda Sudan, güneyde Çad ve Nijer, batıda Cezayir ve Tunus ile sınırlanır. Yüzölçümü 1.800.000 km2, nüfusu 5.167.000, başkenti Trablusgarp, resmî dili Arapçadır. Nüfusunun % 72'si Trablusgarp, % 23'ü Bingazi'de ve % 5'i Fizan'da yaşar. Akdeniz kıyıları biraz yağış alır: Bingazi dağlarında 300-500 mm., Fizan'da 15 mm. Fakat, geniş ülkenin 9/10'u, Büyük Sahra'nın en kurak bölümü olan "Libya Çölü" ile kaplıdır. Burada yerleşik yaşam ancak vahalarda mümkündür. Aksi hâlde göçebelik zorunludur. Nüfusun % 15 kadarı göçebedir. Yakın zamanlara kadar ülke ekonomisi, turunçgiller, zeytin, hurma, tütün ve alfa gibi tarım ürünlerine dayanıyordu. Fakat, 1959'da zengin petrol yataklarının bulunması ülkenin ekonomik koşullarını kökünden değiştirdi. Bingazi eyaletinin güneyinde Zalten, Raguba ve Dahra bölgelerinde işletilen petrol yataklarında yapılan üretimle Libya dünyanın başlıca petrol üreticisi ülkeleri arasında yer almıştır. Petrol bugün ülke ihracatının % 95'ten fazlasını sağlamaktadır. 16. yüzyıldan beri Osmanlı İmparatorluğu yönetiminde kalan Libya, 1912 yılında İtalya'nın eline geçti. 1941-1942'de İngiliz-Alman orduları arasındaki savaşlara sahne olan Libya, 1951'de bağımsızlık kazandı ve I. Muhammet İdris el-Mehdi es-Sunusi kral oldu. 1969'da askerî bir darbeyle krallık yönetimine son verildi. Cumhuriyet ilân eden genç subaylar yönetime el koydular. Libya, Devrim Komuta Konseyi tarafından yönetilmeye başlandı. 1970 yılında konsey, Amerikan üslerini ülkeden çıkardı. Arap birliğini sağlama çabaları bir sonuç vermediği gibi, 1977 yılında Mısır ile aralarında çatışmalar çıktı. 1973 yılında başlatılan kültür devrimi, Kuran hükümlerinin eksiksiz uygulanması, halkın silâhlanması ve yönetime sahip çıkması ilkelerine dayanıyordu. Bu ilkeler ışığında 1976 yılında yeni bir anayasa hazırlandı. Libya çeşitli milliyetçi ve terörist hareketleri destekler bir tavır aldı. Çad'a müdahale etti ve Aozu şeridini aldı (1973); Hissene Habre'ye karşı savaşan geçici ulusal birlik hükümetini (GUNT) destekleyen Libya birlikleri, ülkenin kuzeyini işgal etti. Alınan ağır yenilgiler, Libya'yı, 1987'de H. Habre hükümetini tanımak ve 1989'da Çad'ın elindeki Libyalı savaş esirlerinin salıverilmesi koşuluyla Aozu şeridini boşaltmak zorunda bıraktı. Libya'nın bu müdahaleci politikası ABD'yle ilişkilerin kopmasına neden oldu.Libya'ya ekonomik boykot kararı alan (1981) ABD, daha sonra Libya topraklarındaki birçok askerî hedefi bombaladı (1986). Bir "İslam sosyalizmi"ni savunan ve "devrimin rehberi" rolünü üstlenen Kaddafî, geleneksel devlet başkanı görevlerini bıraktı (1974). 1977'de anayasa yürürlükten kaldırıldı ve iktidarı "halk komiteleri"ne veren "Halk İktidarı Yasası" getirildi. Libya dünyanın her yerindeki çeşitli bağımsızlık yanlısı ve devrimci hareketlere etkin bir destek sağlamaktadır. Panam'ın bir Boeing'inin (Aralık 1988) ve UTA'nın bir DC-20 uçağının (Eylül 1989) düşmesinden Libya'nın sorumlu olduğu saptandı: BM Güvenlik Konseyi Nisan 1992'de Libya'ya hava ulaşımı ambargosuyla askerî ambargo kararı aldı. 1996'da ABD, yabancı şirketlerin Libya'ya yatırım yapmalarına izin verdi. Libya'da, yüz bin kadar Türk işçisi çalışmaktadır.
