Pers Savaşları
İlk Çağ'da Perslerle Yunanlılar arasında meydana gelen savaşlar (İ.Ö. 490-449). Perslerin tüm Doğu Akdeniz ülkelerine ve Anadolu'ya hâkim olmaları ve Boğazlar yoluyla Trakya'ya geçmeleri, Akdeniz ticaretinde Yunanlılara büyük bir rakip olan Fenike kentlerinin işine yaradı ve Doğu ülkeleriyle yapılan ticaret, Fenike limanları-Suriye-Arabistan yoluyla yapılmaya başlandı. Fenike kentleri, Pers egemenliği altında büyük bir ekonomik rahatlığa kavuştular. Buna karşılık Perslerin ağır gümrük vergileri, Doğu Akdeniz'de, Mısır'da büyük bir Yunan ticaret kolonisi olan Naukratis'in yakılıp yıkılması ve Perslerin Boğazlar'a ve Marmara Denizi'ne egemen olmaları sonucu, Yunan kentleri Karadeniz ile bağlantılarını kaybettiler. Başta İyonya olmak üzere Yunan dünyası ekonomik bir bunalıma girdi. Bu duruma ilk tepki, Akdeniz ticaretinde Fenike kentlerinin rakibi İyon kentlerinden geldi. İ.Ö. 500-499 yıllarında İyon kentlerinin en büyüğü olan Milet, Perslere karşı ayaklandı. Milet'in bu ayaklanmasına Akdeniz ve Trakya'daki Pers egemenliğinden zarar gören Atina 20, Eretria 5 gemiyle yardım etti. Persler 494 yılında Milet'i zaptederek İyon ayaklanmalarına son verdiler. Bu arada Samos (Sisam), Lesbos (Midilli) adaları Perslerin eline geçti. İ.Ö. 492'de Pers Prensi Mardonios komutasındaki bir Pers ordusu Trakya'ya geçti. Bundan sonra Persler doğrudan Atina üzerine yürüdüler.
İ.Ö. 490'da bir Pers ordusu, Marathon Ovası'na çıkarma yaptı. Ancak burada yapılan savaşı Atina kazandı. Persler, Marathon yenilgisinden sonra Yunanistan'a karşı ikinci seferlerini İ.Ö. 480'de düzenlediler. Bu yıl içinde, Pers Kralı Kserkhes komutasındaki büyük bir Pers ordusu Boğazlar'dan Trakya ve Yunanistan'a geçmeyi. Yunanlılar, Persleri Termopil Geçidi'nde karşıladılar. Pers ordusu Termopil Geçidi'ni geçerek Atina'ya girdi. Atina, Persler tarafından yakılıp yıkıldı. Bu başarılarına rağmen Persler, Salamis Deniz Savaşı'nda Atina donanmasına yenildiler (480). Ertesi yıl Persler bir kez daha Atina'ya girdiler (479), fakat daha sonra Platea Savaşı'nda Sparta ve Atina ordusu karşısında karada, Mikale Savaşı'nda denizde ağır yenilgilere uğradılar. Bu iki başarısızlıktan sonra Persler bir kez daha Yunanistan'a geçmeyi denemediler. Savaşlar daha çok Yunanistan dışında, denizaşırı yerlerde meydana geldi. 478'de Sparta Kralı Pavsanias komutasındaki bir Yunan ordusu Karya bölgesiyle Kıbrıs'ı Pers boyunduruğundan kurtardı. 478-477 yıllarında da Atina'nın önderliğinde Attika-Delos Deniz Birliği kuruldu. Birliğin amacı Perslere karşı savaşa devam etmekti. Attika-Delos Deniz Birliği'nin kurulmasıyla mücadelenin önderliği Atina'nın eline geçti, Sparta mücadeleden çekildi. Atina aynı zamanda Yunanistan'ın en güçlü devleti olarak siyaset ve askerlik alanında yerini aldı. İ.Ö. 466'da Marathon kahramanı Miltiades'in yeğeni Kimon komutasında bir Atina donanması, Antalya yakınlarında Eurimedon'da bir Pers donanmasını yendi.
Bu zaferle Persler, tüm Anadolu kıyılarını terk etmek zorunda kaldılar. Perslerle birlikte Fenikeliler de Ege'den çıkarıldı, Ege Denizi siyasî, askerî ve ekonomik bakımdan Atina'nın egemenliği altına girdi. Böylece Pers Savaşları Yunanlılar açısından amacına ulaşmış oldu. Ancak Atina büyüdükçe, özellikle de besin maddeleri bakımından, daha çok dışa bağımlı bir hâle geldi. Bu sıralarda Atina ve diğer Ege kentlerinin gerek duydukları buğday genellikle Mısır'dan alınıyordu. Bu yüzden Atina donanması Mısır ve Kıbrıs'a karşı saldırıya geçti. 460-459 yıllarında Nil Deltası ve Menfis kuşatıldı. Ancak bu sefer, Atinalıların yenilgisiyle sonuçlandı. Atinalıların bu yenilgisinden yararlanan Persler, Kıbrıs'a yeniden egemen oldular. Atina bundan sonra Perslere karşı iki deniz savaşı daha kazandıysa da, uzun savaşlar her iki tarafı da yormuştu. 449'da Atina ile Persler arasında Kallias Barışı imzalandı, savaşlara son verildi. Ancak Persler ve Yunanlılar arasındaki mücadele daha sonra da sürüp gitti. Bundan sonra Persler, daha çok, Yunan şehir devletleri arasındaki anlaşmazlıklardan ve özellikle Atina ve Sparta arasındaki rekabetten yararlanarak Yunanistan'ın sorunları üzerinde etkili olmaya çalıştılar. Bu durum, Makedonya Krallığı, Yunanistan'a egemen oluncaya dek sürdü.
