Pön Savaşları
İ.Ö. 264-146 yılları arasında Roma ile Kartaca arasında yapılan ve Kartaca'nın ortadan kalkması, Batı Akdeniz'in Roma egemenliği altına girmesiyle sonuçlanan savaşlar. İ.Ö. 3. yüzyıl ortalarında Roma, İtalya'nın büyük bir bölümüne egemen olmuş, denizaşırı topraklara sıçramaya hazır güçlü bir devletti. Bu sırada Roma'yı tehdit edebilecek iki güç, Makedonya Krallığı ve Kartaca idi. Bunlardan Kartaca, Sardinya, Balear Adaları'na, Sicilya'nın batısına, tüm Kuzey Afrika'ya hâkim güçlü bir ticaret devletiydi. Pön Savaşları bu iki devlet arasında, üç dönemde yapılmıştır.
I. Pön Savaşı İ.Ö. 264-241 yılları arasında oldu. 5. yüzyılda gücünü oldukça yitirmiş olan Kartaca, 4. yüzyılın sonu ve 3. yüzyılın ilk yarısında yeniden güçlenmeye başladı. Bu arada Sicilya'nın tahıl üretimini denetimi altına almak amacıyla harekete geçti. Kartacalılar, yönetici Mamortinus'un çağrısı üzerine Messina'ya yerleştiler. Güney İtalya'daki Yunan kolonileri ve Roma bu ilerlemeden tedirgin olmaya başladı. Kartaca baskısından bıkan Messinalıların yardım isteğini bahane eden Romalılar, Sicilya'ya geçerek Messina'yı işgal ettiler. Böylece birinci savaş başlamış oldu (264). Savaşın ilk yılında Kartaca'nın müttefiki Siraküza Roma'ya yenildi ve barış istemek zorunda kaldı. 263-262'de Agregentum da Roma'nın eline geçti. Kentteki Kartaca kuvvetleri çekildi. Bundan sonra Roma bir donanma oluşturarak Milae'de Kartaca donanmasını yendi. Fakat Roma'nın savaşı Afrika'ya aktarma plânı başarılı olamadı. Afrika'ya çıkan Roma ordusu Bagrades'te ağır bir yenilgiye uğradı (255). Roma donanmasıysa Kartaca donanmasıyla birçok deniz savaşı yaparak onu yıpratmasına karşın kesin bir sonuç alamadı. Sonunda büyük kayıplara uğrayarak yok oldu. Bu durumdan Kartaca yeteri kadar yararlanamadı. General Hamilkar Barkas'ı Sicilya'ya gönderip Drepanum ve Lilibaceum'u savunmakla yetinerek Afrika'nın fethine girişti. Roma yeniden büyük bir donanma inşa edip bu donanmayla Kartacalı amiral Hanno'yu 241'de Aegates Adaları yakınında yenince Hamilkar Barkas Sicilya'da daha fazla tutunamadı. Yapılan barışa göre Kartaca, Sicilya Adası'nı tümüyle boşalttı, on yılda 3.200 talantonluk savaş tazminatı ödemeyi, Lipari Takımadaları'nı boşaltmayı kabul etti (241). Böylece I. Pön Savaşı Roma'nın üstünlüğüyle sona erdi. Bu barıştan kısa bir süre sonra, Roma ikinci bir antlaşmayla, Kartaca'dan Korsika ve Sardinya adalarını da aldı.
II. Pön Savaşı 218-201 yılları arasında oldu. Birinci savaştan çok büyük kayıplarla çıkan Kartaca, bu kayıplarını İspanya'da yeni sömürgeler kurarak gidermeye çalıştı. Bunda da başarılı oldu. Hamilkar, Hasdrubal ve özellikle Hamilkar'ın oğlu Hannibal'ın çabalarıyla İspanya'da pek çok koloni kuruldu; kısa süre içinde Kartaca eski zenginliğine ve büyüklüğüne kavuştu. 221'de Kartaca'nın İspanya'daki kuvvetlerinin başına geçen Hannibal, Roma ile ilişkisi olan Sagantum kentini aldı (219). Bunun üzerine Roma, Kartaca'dan Hannibal'ın kendisine teslimini ve Sagantum'un geri verilmesini istedi. Bu istekleri kabul edilmeyince de Kartaca'ya savaş açtı. II. Pön Savaşı'nda her iki tarafın savaş plânı saldırı esasına dayanıyordu. Hannibal, Kartaca'nın savunması için Afrika'ya bir kıta gönderdi; İspanya'nın savunmasını da kardeşi Hasdrubal'e bıraktıktan sonra Fransa ve Alp Dağları üzerinden İtalya'ya doğru yola çıktı. Bu yolculuk beş ay sürdü ve sonunda 37 fille takviye edilmiş ordusuyla Kuzey İtalya'ya girdi (218). Önce Kuzey İtalya'da Po Ovası'nda oturan Galler ile ittifak yaptı, onlardan ordusuna asker alarak kayıplarını giderdi. Sonra Roma'ya karşı Trebia (218), Trasimenus (217) ve Cannae (216) savaşlarını kazandı. Fakat bütün çabalarına karşılık ne Roma'yı alabildi ne de müttefiklerini Roma'dan ayırabildi. Buna karşılık Roma, İtalya'da Hannibal'a karşı yıpratma savaşına girerken, asıl sonuç alıcı mücadeleyi İtalya dışına, Sicilya, İspanya ve Afrika topraklarına aktarmayı başardı. Bu taktik, savaşın kaderini Roma lehine çevirdi. Sicilya ve İspanya, Kartaca'nın elinden çıktı. Roma donanması, Hannibal ile Kartaca arasındaki bağlantıyı kesti ve Roma 204'te Publius Cornelius Scipio komutasındaki bir orduyu Afrika'ya çıkardı. Hannibal İtalya'yı terk ederek anavatanının yardımına koştu. Fakat Kartaca önlerinde, Zama'da, Scipio ile yaptığı savaşı kaybetti (202). Bu yenilgi üzerine Kartaca, Scipio'nun istediği barış koşullarını kabul etmek zorunda kaldı. Bu barışa göre Kartaca, Afrika dışındaki bütün topraklarını bıraktı; savaş esirlerini, göçmenleri, savaş fillerini, on tanesi dışında savaş gemilerini tümüyle Roma'ya teslim etti. Roma'nın izni olmadan hiçbir savaşa girmemeyi ve Roma'ya 10.000 talantonluk savaş tazminatı ve rehineler vermeyi kabul etti (201). Böylece 17 yıl süren ikinci savaş da Roma'nın başarısıyla sona erdi. Kartaca güçlü bir devlet olmaktan çıktı ve Roma, Batı Akdeniz bölgesine egemen oldu.
III. Pön Savaşı 149-146 yılları arasında yapıldı. II. Pön Savaşları'ndan sonra Hannibal, Kartaca Devleti'nin başına geçmişti. Aldığı önlemler sayesinde Kartaca yeniden kendini toparladı, ekonomik bakımdan Batı Akdeniz'in güçlü devletlerinden biri oldu. Kartaca'nın güçlenmesi Roma'yı tedirgin etmekteydi. Roma'nın baskısıyla Hannibal, Kartaca'yı terk etti. Bir süre sonra Roma'nın müttefiki Numidia Kralı Massinisa ile Kartaca arasında anlaşmazlık çıktı. Massinisa, Kartaca topraklarına saldırmaya ve ele geçirmeye başladı. Massinisa'nın saldırılarından bıkıp usanan Kartaca'nın, saldırılara karşılık vermesi Roma'ya uzun zamandır aradığı fırsatı yaratmış oldu. Kartaca'nın, Roma'nın izni olmadan bir Roma müttefikiyle savaş yaptığını, dolayısıyla barışı bozduğunu ileri sürerek Kartaca'ya savaş açtı. Bu durumda Kartaca kayıtsız şartsız teslim olmayı ve rehineler vermeyi önerdi. Roma önce bunları kabul ettiyse de bir süre sonra Kartaca kentinin boşaltılıp yıkılmasını, kıyıdan on kilometre içeride yeni bir kent kurulmasını şart koştu. Kartaca'yı Akdeniz'den uzaklaştırma amacını güden bu teklif üzerine Kartacalılar tüm güçlerini bir araya getirerek Roma'ya karşı savunmaya geçtiler. Romalılar bütün çabalarına karşın Kartaca'yı düşüremediler. 147'de Scipio'nun torunu Scipio Aemillianus, Afrika ordusunun başına getirildi. Romalılar ancak 146'da Kartaca'ya girebildi. Kent, mezarlarına varıncaya dek yakılıp yıkıldı. Halkı köle olarak satıldı. Kartaca topraklarında bir Roma eyaleti, "Provincia Afrika" kuruldu. Kartaca'nın yok olmasıyla sonuçlanan Pön Savaşları, Roma'yı da yıprattı. Roma'da ve İtalya'da nüfus azaldı. Buna bağlı olarak tarım topraklarının bir bölümü terk edildi. Küçük toprak sahipleri topraklarını kaybederek yoksullaşırken bazı kişiler büyük topraklara ve zenginliklere sahip oldular. Vergi toplayarak ve ordulara donatım sağlayarak şövalyeler servet yaptılar. Küçük toprak sahiplerinin topraklarını kaybettikten sonra kentlere göç etmesiyle kent pleblerinin sayısı ve yoksulluğu arttı. Senato güçlendi, generaller aşırı bir saygınlık kazandılar. Özellikle bu son gelişmeler nedeniyle Roma demokrasisi bozulmaya başladı.
