Edebiyat terimi olarak Aks, Akis: Bir cümlede, bir dizede iki sözcüğün ya da sözcük topluluklarının yerleri değiştirilerek yapılan söz sanatı. Cümle ya da dizede bir sözcük diğerinin önüne ya da arkasına getirilerek cümle ya da dize tekrarlanır. Tard ü aks veya aks ü tebdil de denir. Aks-i tam (tam akis) aks-i nakıs (eksik akis) olmak üzere iki türü var.
Aks-i tam, cümle ya da dizenin anlamlı iki parçası kalıp halinde yer değiştirir, ekleme ve çıkarma yapılmaz. Örneğin:
Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem
Aks-i nakıs, Cümle ya da dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak değiştirilmesi yöntemidir. Örneğin:
Hayran oluyor kudretine, sun'una insan
Hayran oluyor kudretine, sun'una hayran
İsmail Safa
Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
Ziya Paşa
Aks-i tam, cümle ya da dizenin anlamlı iki parçası kalıp halinde yer değiştirir, ekleme ve çıkarma yapılmaz. Örneğin:
Mümkün değil Hudâyı bilmek de bilmemek de
Mâtem görünür şâdi şâdi görünür mâtem
Aks-i nakıs, Cümle ya da dizelerde anlamlı sözcük topluluklarının yerlerinin bazı ekleme ve çıkarmalar yaparak değiştirilmesi yöntemidir. Örneğin:
Hayran oluyor kudretine, sun'una insan
Hayran oluyor kudretine, sun'una hayran
İsmail Safa
Gelse der-gâhına ikrâm görürler küremâ
Kürema dergehine gelse görürler ikrâm
Ziya Paşa
Benzer Edebiyat Terimleri:
- İcaz
Bir düşünceyi çok az sözcükle özlü bir şekilde anlatmadır. Kısaltmanın
- Toplum İçin Sanat
Sanatın temel işlevi, toplumsal sorunları yansıtma, bunlara çözüm yolu
- Antonim
Ters anlamlı sözcükler. Sıcak-soğuk, iyi-kötü, acı-tatlı, kısa-uzun, g
- Tardiye
Muhammesin, beşinci satırı öbürleriyle kafiyeli olmayan türü.
- Makta
Gazel ya da kasidenin son beyti.
- Hitabet
Söz söyleme sanatı. Bir topluluğa bir fikri, bir davayı aşılamak, bilg
- Saya
Aşık edebiyatında nesir. Mensur karşılığı olarak da sayalı kullanılır.
- Şarkı
1- Divan edebiyatında Türklerin kattığı, dörtlükler halinde ve bestele
- İstidrâk
Anlamla ilgili sanatlardandır. Över gibi görünerek yerme ve yerer gibi
- Gül
Divan edebiyatında kullanım sıklığı çok yüksek, sanat yapmak amacıyla
